UÇAN ATLAR

 

Adı: Dönüşüm

Yazar: Franz Kafka

Baskı tarihi: Haziran 2019

Sayfa sayısı: 104

Kitabın türü: Dünya Klasikleri, Edebiyat, Felsefe-Düşünce, Hikaye (Öykü)

Orijinal adı: Die Verwandlung

Dil: Türkçe

Ülke: Türkiye

Yayınevi: Can Yayınları

Arka Kapak

Franz Kafka'nın 1915'te yayımlanan Dönüşüm adlı öyküsü, yazarın, anlatım sanatının doruğuna ulaştığı bir eseridir. Küçük burjuva çevrelerindeki yozlaşmış aile ilişkilerini en ince ayrıntılarına kadar irdeleyen bu uzun öykü, aynı zamanda toplumun dayattığı, işlevini çoktan yitirmiş kalıplara bilinç düzeyinde başkaldıran bireyin tragedyasını çarpıcı bir biçimde dile getirir.

 

Kitabın Değişim olarak bilinen adının gerçekte Dönüşüm olduğu, ifadesini Ahmet Cemal'in açıklamasında bulur: "Gregor Samsa'nın bir sabah kendini yatağında bir böcek olarak bulması, salt bir değişim değil fakat 'başkalaşım'dır O, insanlığını koruyarak bazı değişiklikler geçirmemiştir; artık farklı bir canlı türü olmuştur."

 

Bu açıklama, Kafka'nın eserini tanımlarken kullandığı ifadeyle de örtüşür: "Herkes, beraberinde taşıdığı bir parmaklığın ardında yaşıyor. Şimdi hayvanlarla ilgili bunca şey yazılmasının nedeni de bu. Özgür ve doğal bir yaşama duyulan özlemin ifadesi. Oysa insanlar için doğal yaşam, insanca yaşamdır. Ama bunu anlamıyorlar. Anlamak istemiyorlar. İnsan gibi yaşamak çok güç, o nedenle hiç olmazsa kurgusal düzeyde bundan kurtulma isteği var... Hayvana geri dönülüyor. Böylesi, insanca yaşamaktan çok daha kolay."

Özet

Gregor Samsa kötü rüyalar gördüğü bir geceden sonra sabah uyandığında kendini bir böceğe dönüşmüş olarak görür. Başlarda olanları anlamaya çalışsa da hiçbir açıklama bulamaz. Durumunun farkında olsa da işe geç kaldığını fark ettiğinde işe gidebilmek için planlar yapmaya başlar. Sırtüstü uyandığı için toparlanmakta zorlanır. Bu arada annesi gelerek Gregor’u uyandırmak için seslenir. Annesini bir iki sözcük ile geçiştirir ama yatakta kalmaya devam eder. Yatakta yatmaya devam ederken işe geç kaldığını ve bu gecikmenin sonuçlarını düşünmeye başlar. Herhangi bir hastalığı bahane etse de şirket doktorunun geleceğinden emindir. Saat yediyi geçtiğinde işe tamamen geç kalan Gregor, hala yataktan inebilmek için planlar yapmaya devam etmektedir. Gregor inmek için çabalarken evin kapısı çalar. Kulağına gelen selamlaşma seslerinden gelenin kim olduğunu anlayan Gregor, daha hızlı hareket etmeye çalışır. Gelen kişi çalıştığı işyerinin müdürüdür. Gregor, kendisini kontrol etmek için bizzat müdürün gelmesine kendi kendine sitem eder. Ancak gelenin kim olduğunu anladığı anda da kendisini yataktan atar ve sırtının üstüne düşer. Düşüşünün sesi dışarıdan duyulur. Gregor, Müdür Bey’in ve ailesinin seslenişlerine cevap vermese de kapıya doğru hareket edebilmek için elinden geleni yapmaktadır. Henüz alışamadığı yeni vücudu ile oldukça zorlanır. Odasının bir kapısından anne, babası ve Müdür Bey seslenirken diğer kapıdan ise kız kardeşi Grete seslenmektedir. Gregor içerde uğraşırken Müdür Bey dayanamaz ve Gregor’u ihmalkarlık ile suçlar. Gregor ailesinin önünde yapılan ithamlara dayanamadığı için konuşmaya başlar. Uzun uzun bahaneler üretir. Ancak dışarıdakiler Gregor’un sözlerini hayvan sesi olarak duyar. Gregor, konuşmaya çalıştığında ıslık benzeri tırmalayıcı bir ses söylediklerini bastırır. Zorlu bir uğraştan sonra kapıya varan Gregor, kapının anahtarını ağzı ile çevirir. Kapıyı açtıktan sonra da kapıya tutunarak geniş gövdesinin yarısını dışarıdakilere gösterir. Gregor’un görüntüsü karşısında Müdür Bey kaçmak için hamle yapar ve Gregor’dan uzak durmaya çalışarak çıkışa yönelir. Gregor’un babası, Müdür Bey’in unuttuğu baston ile odasından dışarı çıkan Gregor’u geri içeri sokmak için korkutmaya çalışır. Gregor derdini anlatamayacağını anlayınca odasına geri dönmeye çalışır. Ancak bu eylem oldukça yavaş gerçekleşmektedir. Diğer bir sıkıntı ise yan olarak çıktığı kapıdan geri giremiyor olmasıdır. Babasının hareketleri sonucu kapıya sıkışınca yine babasının attığı bir tekme sonucunda yaralanarak odasının içine yuvarlanır. Baba Samsa, Gregor’u odaya soktuktan sonra kapıyı dışarıdan kilitler.

 

Bütün günü uyuyarak geçiren Gregor, uyandığında akşam olduğunu görür. Odasının girişindeki ekmek doğranmış süt kasesini gördüğünde sabahtan bu yana aç olduğunu fark eder. Kaseden bir lokma aldığında çok sevdiği sütü artık sevmediğini anlar. Bu dönüşüm bedeni gibi damak zevklerini de değiştirmiştir. Odaya Grete geldiğinde kendini kanepenin altına saklar. Grete, Gregor’un süte yemediğini fark edince başka yemekler getirir. Önceki günden kalmış yemekler ve bozulmaya başlamış yiyeceklerin yanında taze yiyeceklerde vardır. Gregor, kız kardeşi Grete odadan çıktıktan sonra yemeklerin başına gelir ve taze yiyecekler dışında her şeyi yer. Gregor ile ilgilenme işini evin küçük kızı Grete üstlenir. Evin anne ve babası, Gregor’u görmeyi uzun bir süre düşünmezler. Ancak Gregor’un annesi ikinci haftanın sonunda bu ayrılığa dayanamaz ve oğlunu görmek ister; Ancak evdekiler buna izin vermezler.

 

 

 

Grete, Gregor’un odasında daha rahat hareket edebilmesi için artık kullanamayacağı eşyaları kaldırmayı düşünür. Ancak bunu tek başına yapamayacağının farkındadır. Evin hizmetçisi Gregor’un dönüşümünden sonra bir süre dayanabilse de daha sonra evdekilerden gitmek için izin ister. Grete babasının yardım etmeyeceğini bildiği için tek çare olarak annesine başvurur. Annesi seve seve kabul eder. Grete ve annesi odaya girecekleri zaman Gregor saklanır. Annesini ilk gelişinde korkutmak istemez. İki kadın eşyaları taşırken oldukça zorlanırlar ve bunun yanı sıra Gregor’un bu değişikliklerden hoşlanıp hoşlanmayacağı konusunda ihtilafa düşerler. Konuşmaları duyan Gregor kendi kendine düşündükten sonra odasındaki eşyaların onu insanlığa bağlayan tek şey olduğunu düşünür. Bu yüzden Grete ve annesine engel olmak ister; Ancak elinden hiçbir şey gelmez. En azından duvarda duran ve kendi yapmış olduğu ahşap çerçeveyi almalarını engellemek için duvara tırmanarak resmin üstüne tutunur. Önce odaya kız kardeşi girse de Grete, Gregor’un yerini fark edene kadar annesi duvardaki Gregor’u görür ve korkudan bayılır. Grete, Gregor’un yaptığı şeye çok sinirlenir ve onu azarlar. Annesini odadan çıkartır. Gregor yardım edebileceğini sanarak peşlerinden gider. Grete arkasında duran Gregor’u görünce annesini ayıltabilmek için aldığı ilaç şişelerinden birini yere düşürür. Düşen şişenin kırıklarından biri Gregor’un yüzünü yaralar. Gregor suçluluk duygusu ile salonda gezinmeye başlar. Tavanda asılı dururken yemek masasının üstüne düşer. Bu sırada eve gelen Baba Samsa, Grete’in yetersiz açıklamasından kendince Gregor’u suçlu bulur ve Gregor’u cezalandırmak için eline aldığı elmaları Gregor’a fırlatmaya başlar. Elmalardan Biri Gregor’un sırtına saplanır. Ailenin diğer ferleri Baba Samsa’yı durdurur. Aradan bir ay geçer ve Gregor’un sırtına saplanan elma kimse çıkartamadığından hala saplandığı yerde durmaktadır. Çürüyen elma Gregor’un sağlığına da tehdit edecektir.

 

 

 

Baba Samsa ve Grete evin geçimini sağlayabilmek için işe girer. Ailenin Gregor’un çalıştığı dönemlerden gelen para ile yapılmış bir birikimi olsa da bu paraya zor bir durumda kalmadıkça dokunmama kararı alınır. Gün geçtikçe Grete de Gregor’un bakımını ihmal etmeye başlar. Gregor ile ilgilenmek yük haline gelmiştir. Gregor aile içindeki tüm konuşmaları kilitli olduğu odadan dinleyerek öğrenir. Gregor, ailesinin düştüğü bu kötü durumun suçlusu olarak kendini görür. Maddi olarak sıkıntı çeken aile çeşitli önlemler alır: Gereksiz harcamalar durdurulur, hizmetçi kız işten çıkarılır ve evin bir odası kiralanır.

 

Kiralanan bu odayı 3 adam talip olur. Yeni kiracılar sabah kahvaltısından sonra evden çıkarlar ve akşam yemeğinden sonra salonda biraz vakit geçirir ve odalarına çekilir. Bu durum uzun bir süre böyle devam eder. Kiracılar salonda yemek yerken aile mutfakta vakit geçirirler. Mutfakta yedikleri yemekten sonra Grete’in çaldığı keman sesi salondaki kiracılar tarafından duyulur. Kiracılar, kemanın yanlarında çalmasını rica edince ailecek salona çıkarlar. Grete’in çaldığı kemanı başlarda severek dinleseler de Grete’in performansından çabuk sıkılırlar. Nezaketen bir şey söylemeden dinliyormuş gibi yaparlar. Ancak Grete’in çaldığı kemandan Gregor çok etkilenir. Öyle ki kendini müziğe kaptırarak Grete’in yanına kadar varır. Gregor’u fark eden kiracılar. Gregor ile kemandan daha çok ilgilenirler. Baba Samsa, Gregor’un önüne geçip kiracıları odalarına sokmaya çalışınca kiracılardan ortanca olanı sinirlenerek kira sözleşmesini iptal ettiğini ve herhangi bir ödeme yapmayacağını dile getirir. Sözleşme iptali içinde elinde yeterli sebebi olduğunu vurgular. Diğer iki kiracıda ortanca adamın söylediklerini onaylayarak tekrar eder ve odalarına çekilirler. Gregor, tüm olanları kıpırdamadan seyretmektedir. İlk tepki gösteren kız kardeşi Grete olur. Sabrının sınırına gelen Grete, Gregor’dan kurtulmak zorunda olduklarını söyler. Baba Samsa, kızının fikrini onaylasa da bunu nasıl yapacağını bilemez. Gregor mahcup bir şekilde odasına dönmeye çalışır. Ancak bu hareketi büyük bir çaba gerektirmektedir. En sonunda odaya girdiğinde kız kardeşi Grete atik davranarak kapıyı çabucak kapatır ve kilitler. Odasında yalnız kalan Gregor düşüncelere dalar. Dönüşümünden sonra geçen zamanda oldukça zayıflamış ve sırtındaki elmanın verdiği acıyı hissetmese de elmanın etrafı iltihap kapmıştır. Gregor ne olursa olsun ailesini hala sevmektedir. Bu düşünceler içerisinde gözlerini kapatır ve cansız başı yere düşer.

 

 

 

Ertesi gün gündelikçi kadın herkes uyurken evin ağır işlerini yapmak için eve gelir. Adet edindiği üzere -yasak olsa da- Gregor’un odasına girer. Gregor’u hareketsiz görünce elindeki süpürge ile gıdıklar. Gregor tepki vermeyince iteklemeye başlar. Kışkırtmalara tepki vermeyen Gregor’un öldüğünü ancak o zaman fark eder. Bu müjdeyi evdekilere bağırarak verir. Uyku sersemliğini henüz atmamış ev halkı durumu anlamakta zorlanır. Ancak söylenenleri anladıklarında içlerini bir mutluluk kaplar. Gregor’un ölüsünden kurtulma işini gündelikçi kadın yapar. Baba Samsa, geceyi evde geçiren kiracıları evden kovar. Karısı ve kızı ile bir masada oturarak çalıştıkları yerlere bugün gelemeyecekleri için özür mektubu yazarlar ve ailecek kent dışına gezmeye çıkarlar.